ترجمه های آیه (فارسی – انگلیسی)
آگاه باشید که دین خالص از آن خداست، و آنها که غیر خدا را اولیای خود قرار دادند و دلیلشان این بود که: «اینها را نمی‌پرستیم مگر بخاطر اینکه ما را به خداوند نزدیک کنند»، خداوند روز قیامت میان آنان در آنچه اختلاف داشتند داوری می‌کند؛ خداوند آن کس را که دروغگو و کفران‌کننده است هرگز هدایت نمی‌کند!
آگاه باش كه عبادت و دين خالص براى خداست، و كسانى كه جز خدا سرپرستانى گرفته‌اند [مى‌گويند:] ما آنها را عبادت نمى‌كنيم جز براى اين كه ما را به خدا نزديك كنند. به يقين خداوند در باره‌ى آنچه اختلاف مى‌كنند ميانشان داورى خواهد كرد. بى‌ترديد خدا آن كسى را ك
آگاه باشيد: آيين پاك از آنِ خداست، و كسانى كه به جاى او دوستانى براى خود گرفته‌اند [به اين بهانه كه:] ما آنها را جز براى اينكه ما را هر چه بيشتر به خدا نزديك گردانند، نمى‌پرستيم، البته خدا ميان آنان در باره آنچه كه بر سر آن اختلاف دارند، داورى خواهد كرد. در حقيقت، خدا آن كسى را كه دروغ‌پرداز ناسپاس است هدايت نمى‌كند.
آگاه باشید که دین خالص (بی هیچ شرک و ریا) برای خداست، و آنان که غیر خدا را (چون بتان و فرعونان) به دوستی و پرستش برگرفتند (گفتند) ما آن بتان را نمی‌پرستیم مگر برای اینکه ما را به درگاه خدا نیک مقرب گردانند. خدا البته (این عذر نپذیرد و) میان آنها در آنچه اختلاف می‌کنند حکم خواهد کرد، که خدا هرگز آن کس را که بسیار دروغگو و کافر نعمت است هدایت نخواهد کرد.
آگاه باشید! که دین خالص ویژه خداست، و آنان که به جای خدا سرپرستان و معبودانی برگزیده اند [و می گویند:] ما آنان را جز برای اینکه ما را هر چه بیشتر به خدا نزدیک کنند، نمی پرستیم. بی تردید خدا میان آنان [و مؤمنان] درباره آنچه که اختلاف می کنند [و آن آیین توحید و شرک است] داوری خواهد کرد؛ قطعاً خدا آن کس را که دروغگو و بسیار ناسپاس است، هدایت نمی کند.
آگاه باش كه دين خالص از آن خداست و آنان كه سواى او ديگرى را به خدايى گرفتند، گفتند: اينان را از آن رو مى‌پرستيم تا وسيله نزديكى ما به خداى يكتا شوند. و خدا در آنچه اختلاف مى‌كنند ميانشان حكم خواهد كرد. خدا آن را كه دروغگو و ناسپاس باشد هدايت نمى‌كند.
هان دین خالص خدای راست، و کسانی که به جای او سرورانی به پرستش می‌گیرند [و مدعی می‌شوند] آنان را جز برای این نمی‌پرستیم که ما را با تقربی به خداوند نزدیک گردانند، بی‌گمان خداوند در آنچه ایشان در آن اختلاف دارند، در میانشان داوری خواهد کرد، که خداوند کسی را که دروغ‌زن کفران پیشه است، هدایت نمی‌کند
آگاه باشيد كه خداى راست دين پاك و ويژه و آنان كه جز او دوستان و سرپرستانى گرفتند، [گويند:] ما آنها- بتان- را نمى‌پرستيم مگر براى اينكه ما را به خدا نزديك سازند همانا خدا ميانشان- ميان مشركان و موحدان- در آنچه در باره آن اختلاف مى‌كنند حكم خواهد كرد. همانا خدا كسى را كه دروغگو و كافر و ناسپاس است راه ننمايد.
هان! تنها طاعت و عبادت خالصانه برای خدا است و بس. کسانی که جز خدا سرپرستان و یاوران دیگری را برمی‌گیرند (و بدانان تقرّب و توسّل می‌جویند، می‌گویند:) ما آنان را پرستش نمی‌کنیم مگر بدان خاطر که ما را به خداوند نزدیک گردانند. خداوند روز قیامت میان ایشان (و مؤمنان) درباره‌ی چیزی که در آن اختلاف دارند داوری خواهد کرد. خداوند دروغگوی کفرپیشه را (به سوی حق) هدایت و رهنمود نمی‌کند (و او را با وجود کذب و کفر به درک و فهم حقیقت نائل نمی‌گرداند).
هان (که) دین خالص تنها از آنِ خداست، و کسانی که به جای او اولیائی برای خود برگرفته‌اند (به بهانه‌ی اینکه) ما آنها را جز برای اینکه ما را هر چه بیشتر به خدا نزدیک گردانند نمی‌پرستیم، البته خدا میان آنان درباره‌ی آنچه که بر سر آن اختلاف دارند داوری می‌کند. به‌راستی خدا کسی را که دروغ‌پردازِ بسی ناسپاس است هدایت نمی‌کند.
همانا برای خدا است دین پاک و آنان که بگرفتند جز وی دوستانی نمی‌پرستیمشان مگر تا نزدیک گردانند ما را بسوی خدا جایگاهی همانا خدا حکم کند میان ایشان در آنچه در آن اختلاف کنند همانا خدای رهبری نکند آن را که او است دروغگوی ناسپاس
تفسیر های آیه
تفسیر نور (محسن قرائتی)
أَلا لِلَّهِ الدِّينُ الْخالِصُ وَ الَّذِينَ اتَّخَذُوا مِنْ دُونِهِ أَوْلِياءَ ما نَعْبُدُهُمْ إِلَّا لِيُقَرِّبُونا إِلَى اللَّهِ زُلْفى إِنَّ اللَّهَ يَحْكُمُ بَيْنَهُمْ فِي ما هُمْ فِيهِ يَخْتَلِفُونَ إِنَّ اللَّهَ لا يَهْدِي مَنْ هُوَ كاذِبٌ كَفَّارٌ «3»
آگاه باشيد كه دين خالص مخصوص خداوند است و كسانى كه به جاى خداوند معبودهايى را برگزيدند (و در توجيه كار خود گفتند:) ما آنها را نمى‌پرستيم مگر براى آن كه ما را هر چه بيشتر به خدا نزديك كنند، همانا خداوند درباره‌ى آن چه آنان بر سر آن اختلاف مى‌كنند، ميانشان داورى خواهد كرد. البتّه خداوند كسى را كه دروغگوى كفران پيشه است هدايت نمى‌كند.
نکته ها
در آيه‌ى قبل به شخص پيامبر فرمود: عبادتت خالصانه باشد. «فَاعْبُدِ اللَّهَ مُخْلِصاً» در اين آيه به همه‌ى مردم مى‌فرمايد: تمام عبادت‌ها بايد براى خداوند باشد. «لِلَّهِ الدِّينُ الْخالِصُ»
شخصى به پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله گفت: ما اموال خود را به فقرا مى‌دهيم تا نام ما به نيكى برده شود. حضرت فرمود: خداوند تنها كار خالص را مى‌پذيرد و سپس اين آيه را تلاوت فرمود:
«1». ذاريات، 56.
جلد 8 – صفحه 141
أَلا لِلَّهِ الدِّينُ الْخالِصُ … «1»
براى بت پرستى ريشه‌هايى گفته‌اند، از جمله:
الف) براى احترام به بزرگان، مجسمه‌ى آنان را مى‌ساختند و با گذشت زمان اين مجسّمه‌ها به صورت مستقل پرستش مى‌شد.
ب) بت‌پرستان گمان مى‌كردند انسان نمى‌تواند مستقيماً با خدا ارتباط برقرار كند و نياز به واسطه‌هاى مقدّس دارد، لذا براى مقدّسين تمثالى مى‌ساختند كه به مرور زمان اين سمبل‌ها به صورت بت در آمد.
پیام ها
1- در شيوه‌ى تبليغ، مخاطب را حسّاس كنيد. (كلمه «أَلا» يعنى آگاه باش كه مسئله مهمّى است)
2- تمام مكاتب بشرى با خرافات و هوس‌ها آلوده هستند و دين خالص، تنها از آن خداست. «لِلَّهِ الدِّينُ الْخالِصُ»
3- ارزش دين به خالص بودن آن است وگرنه هوس‌ها و خرافات آن را مسخ مى‌كند. «لِلَّهِ الدِّينُ الْخالِصُ»
4- منحرفان، انحرافات خود را توجيه مى‌كنند. بت‌پرستان مى‌گويند: ما بتها را مى‌پرستيم زيرا نمى‌توانيم بدون واسطه به خدا نزديك شويم. «ما نَعْبُدُهُمْ إِلَّا لِيُقَرِّبُونا»
5- خداجويى، امرى نهفته در وجود انسان حتّى مشركان است. «لِيُقَرِّبُونا إِلَى اللَّهِ زُلْفى»
6- در پيشگاه الهى بعضى واسطه‌ها مورد قبول و سفارش خداوند است. «وَ ابْتَغُوا إِلَيْهِ الْوَسِيلَةَ» «2» ولى بعضى وسيله‌ها مثل بت مورد قبول نيست. «ما نَعْبُدُهُمْ إِلَّا لِيُقَرِّبُونا إِلَى اللَّهِ زُلْفى»
«1». تفسير درّالمنثور.
«2». مائده، 35.
جلد 8 – صفحه 142
7- بت پرستان مكّه خدا را قبول داشتند و بتها را واسطه قرب به او مى‌پنداشتند.
«إِلَى اللَّهِ زُلْفى»
8- مشركان به شفاعت عقيده داشتند لكن شفيع خود را بتها مى‌پنداشتند. «إِلَى اللَّهِ زُلْفى»
9- قرب به خدا محبوب همه است. «لِيُقَرِّبُونا إِلَى اللَّهِ زُلْفى»
10- قيامت روز پايان اختلافات است. يَحْكُمُ بَيْنَهُمْ فِي ما … يَخْتَلِفُونَ
11- بستر هدايت الهى را بايد انسان در خود فراهم كند و دروغ و كفران، انسان را از قابليّت هدايت مى‌اندازد. «لا يَهْدِي مَنْ هُوَ كاذِبٌ كَفَّارٌ»
12- دروغ مى‌تواند مقدّمه انحراف دائمى شود. «كاذِبٌ كَفَّارٌ»
13- تقرب آفرينى بتها عقيده‌اى است بس دروغ. «كاذِبٌ»
14- بتها نزد بت پرستان به مانند موجودات عاقل و فهيم بودند. (ما نَعْبُدُهُمْ إِلَّا … كلمه «هُمْ» براى افراد با شعور بكار مى‌رود.)
تفسیر اثنی عشری (حسینی شاه عبدالعظیمی)
أَلا لِلَّهِ الدِّينُ الْخالِصُ وَ الَّذِينَ اتَّخَذُوا مِنْ دُونِهِ أَوْلِياءَ ما نَعْبُدُهُمْ إِلاَّ لِيُقَرِّبُونا إِلَى اللَّهِ زُلْفى إِنَّ اللَّهَ يَحْكُمُ بَيْنَهُمْ فِي ما هُمْ فِيهِ يَخْتَلِفُونَ إِنَّ اللَّهَ لا يَهْدِي مَنْ هُوَ كاذِبٌ كَفَّارٌ «3»
أَلا لِلَّهِ الدِّينُ الْخالِصُ: آگاه باشيد مر خداى راست پرستش پاك از شرك، يعنى سزاوار آنست كه طاعت او خالص باشد از شائبه ريا و لوث شرك، زيرا ذات الهى يگانه است در ذات و صفات. وَ الَّذِينَ اتَّخَذُوا: و آنانكه فرا گرفتند، مِنْ دُونِهِ أَوْلِياءَ؛ به غير از خداى به حق اوليائى كه به زعم خود معبودانند، ما نَعْبُدُهُمْ إِلَّا لِيُقَرِّبُونا: به اعتقاد باطل گويند ما پرستش نمى‌كنيم ايشان را مگر براى آنكه نزديك گردانند ما را، إِلَى اللَّهِ زُلْفى: بسوى خدا نزديك گردانيدنى، يعنى
جلد 11 – صفحه 219
پرستيدن ما ايشان را به جهت آنست كه شفاعت ما نمايند و به سبب آن شفاعت مقرب درگاه الهى شويم. إِنَّ اللَّهَ يَحْكُمُ بَيْنَهُمْ: بدرستى كه خداى تعالى حكم فرمايد ميان ايشان روز قيامت، فِي ما هُمْ فِيهِ يَخْتَلِفُونَ: در آن چيزى كه ايشان اختلاف مى‌كنند و ظاهر سازد بطلان همه را و حق را از باطل ممتاز سازد. إِنَّ اللَّهَ لا يَهْدِي: بدرستى كه خداى تعالى هدايت ننمايد به اجبر و اكراه، مَنْ هُوَ كاذِبٌ كَفَّارٌ: كسى را كه دروغگو است در ادعاى شفاعت الهيه، بسيار ناسپاس در حق منعم حقيقى خود كه منكر وحدانيت او باشد و جاحد اخلاص عبوديت.
تفسیر روان جاوید (ثقفى تهرانى)
بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ
تَنْزِيلُ الْكِتابِ مِنَ اللَّهِ الْعَزِيزِ الْحَكِيمِ «1» إِنَّا أَنْزَلْنا إِلَيْكَ الْكِتابَ بِالْحَقِّ فَاعْبُدِ اللَّهَ مُخْلِصاً لَهُ الدِّينَ «2» أَلا لِلَّهِ الدِّينُ الْخالِصُ وَ الَّذِينَ اتَّخَذُوا مِنْ دُونِهِ أَوْلِياءَ ما نَعْبُدُهُمْ إِلاَّ لِيُقَرِّبُونا إِلَى اللَّهِ زُلْفى إِنَّ اللَّهَ يَحْكُمُ بَيْنَهُمْ فِي ما هُمْ فِيهِ يَخْتَلِفُونَ إِنَّ اللَّهَ لا يَهْدِي مَنْ هُوَ كاذِبٌ كَفَّارٌ «3» لَوْ أَرادَ اللَّهُ أَنْ يَتَّخِذَ وَلَداً لاصْطَفى مِمَّا يَخْلُقُ ما يَشاءُ سُبْحانَهُ هُوَ اللَّهُ الْواحِدُ الْقَهَّارُ «4»
خَلَقَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ بِالْحَقِّ يُكَوِّرُ اللَّيْلَ عَلَى النَّهارِ وَ يُكَوِّرُ النَّهارَ عَلَى اللَّيْلِ وَ سَخَّرَ الشَّمْسَ وَ الْقَمَرَ كُلٌّ يَجْرِي لِأَجَلٍ مُسَمًّى أَلا هُوَ الْعَزِيزُ الْغَفَّارُ «5»
ترجمه
اين نازل نمودن كتابست از جانب خداوند غالب درست كردار
همانا ما فرستاديم بسوى تو كتابرا بحق پس بپرست خدا را با آنكه خالص‌كننده باشى براى او دين را
بدانيد كه براى خدا است دين خالص و آنها كه گرفتند غير از او خداوندگارانى ميگويند نمى‌پرستيم آنها را مگر براى آنكه نزديك كنند ما را بخدا نزديك نمودنى همانا خدا حكم ميكند ميانشان در آنچه آنها در آن اختلاف ميكنند همانا خدا هدايت نمى‌كند كسى را كه او دروغگوى ناسپاس است
اگر ميخواست خدا كه بگيرد فرزندى هر آينه برگزيده بود از آنچه مى‌آفريند آنچه را كه ميخواست منزّه است او او است خداى يگانه داراى قهر و غلبه
آفريد آسمانها و زمين را بحق ميپوشاند لباس شب را بر روز و ميپوشاند لباس روز را بر شب و رام گردانيد خورشيد و ماه را هر يك جارى ميگردد تا مدتى نامبرده بدانيد او است خداوند غالب آمرزنده.
تفسير
خداوند متعال در اينسوره مباركه بدوا فرموده نزول قرآن از خداوند ارجمند درست‌كردار است و بنابراين تنزيل مبتدا و من اللّه خبر است و محتمل است تنزيل خبر مبتداء محذوف باشد چنانچه ترجمه شد و بعدا ميفرمايد
جلد 4 صفحه 483
ما آنرا براستى و درستى و حق و حقيقت فرستاديم نه بدون غرض صحيح و بيهوده و بباطل و براى تذكر عموم بندگان به پيغمبر خود دستور داده كه عبادت كن خدا را از روى اخلاص بدون ريا و شرك و اغراض ديگرى بطوريكه دين تو منحصر بخداپرستى باشد و بدانكه دين خدا خالص از غير خدا است و دينى كه در آن شرك باشد بهر وجه كه باشد منسوب بحقّ و بامر خدا نميشود و مرضىّ الهى نيست و نبوده و نخواهد بود و آنكه بت‌پرستان مكّه ميگويند ما خداوند بزرگ را كه خالق آسمانها و زمين است قبول داريم و اينكه پرستش مينمائيم بتها را براى آنستكه آنها نزديك كنند ما را بخدا بنزديكى مخصوصى كه آنشفاعت است و خدا حكم ميكند ميان آنها و موحّدين در آنچه با هم در آن اختلاف مينمايند از توحيد و شرك يا حكم مينمايد بين اهل شرك در اختلافاتيكه مينمايند با يكديگر در امور دينى و انواع شرك آنها از خفى و جلى و اجلى و غيرها و هر كس را بقدر استحقاق عذاب ميفرمايد و قدر مشترك ميان همه آنستكه آنها دروغ ميگويند بتها هيچ كار از دستشان برنمى‌آيد و بعبادت آنها كفران نعمت خدا را مينمايند و خداوند توفيق نيل بسعادت و هدايت بدار كرامت خود را بآنها نميدهد در احتجاج از پيغمبر صلّى اللّه عليه و اله نقل نموده كه بمشركين عرب فرمود شما چرا عبادت ميكنيد بتها را گفتند براى آنكه آنها ما را بخدا نزديك كنند فرمود آيا آنها شنوا و مطيع و عبادت كننده پروردگارند تا شما براى تعظيم آنها مقرّب درگاه خدا شويد گفتند خير فرمود شما كسانى هستيد كه آن بتها را بدست خودتان تراشيده و ساخته‌ايد گفتند بلى فرمود پس اگر قدرت داشتند آنها سزاوارتر بود عبادت شما را نمايند از شما كه عبادت آنها را نمائيد وقتى كه امر نفرموده باشد شما را بتعظيم آنها كسيكه عارف است بمصالح و عواقب شما و حكيم است در آنچه شما را بآن تكليف ميفرمايد و نيز اينكه بعضى از مشركين عرب ميگويند ملائكه دختران خدايند و يهود ميگويند عزير پسر خدا است و نصارى ميگويند مسيح پسر خدا است تمام دروغ و افتراء بخدا است چون خداوند منزّه است از آنكه مجانسى از زن و فرزند داشته باشد و اگر ميخواست كسيرا بفرزندى از بندگان خود قبول نمايد باختيار آنها نميگذارد كه براى او فرزند اختيار نمايند خودش براى خود از مخلوقاتش
جلد 4 صفحه 484
هر كس را ميخواست بفرزندى اختيار مينمود ولى او حاجت بگرفتن زن و فرزند براى خود ندارد و مقام مقدّسش اجلّ از اين امور است چون او يگانه است مجانس و مشابه و عديل و نظيرى ندارد و منقسم نميشود در وجودى و نه در عقلى و نه در وهمى چنانچه در توحيد از امير المؤمنين عليه السّلام نقل نموده و قاهر و غالب بر تمام موجودات است خلق فرموده آسمانها و زمين را بحقّ نه بباطل و بمقتضاى حكمت نه بيهوده و عبث و شب و روز را بر گرد يكديگر ميگرداند يا هر يك را غالب بر ديگرى مينمايد و مسخّر فرموده خورشيد و ماه و ساير سيّارات را كه هر يك از آنها در مدار خود بامر او سير مينمايند تا مدّت معيّنى كه نهايت دور آنها يا روز قيامت باشد كه پايان سير آنها است و همه مقهور بقهر الهى خواهند شد و اينها براى آنستكه تمام موجودات بكمال لايق خود برسند و هر موجودى بقدر قابليّت خود از معرفت و نعمت بى‌منتهاى او كامياب و بهره‌مند گردد و عزّت و عظمت خداوند آشكار شود و براى اهل ايمان احيانا اگر خلل و فتورى در اطاعت و عبادت حقّ روى دهد بمغفرت و رحمت او تلافى و تدارك گردد.
اطیب البیان (سید عبدالحسین طیب)
أَلا لِلّه‌ِ الدِّينُ الخالِص‌ُ وَ الَّذِينَ اتَّخَذُوا مِن دُونِهِ أَولِياءَ ما نَعبُدُهُم إِلاّ لِيُقَرِّبُونا إِلَي اللّه‌ِ زُلفي إِنَّ اللّه‌َ يَحكُم‌ُ بَينَهُم فِي ما هُم فِيهِ يَختَلِفُون‌َ إِنَّ اللّه‌َ لا يَهدِي مَن هُوَ كاذِبٌ كَفّارٌ «3»
آگاه باشيد از براي خدا دين خالص است.
يعني خدا قبول نميفرمايد مگر دين خالص را خلوص در دين اينست که چيزي در دين داخل نكنند و چيزي از آن را كسر نگذارند که مكرر گفته‌ايم ايمان
جلد 15 – صفحه 281
مركب ارتباطيست مثل نماز اگر چيزي بر آن افزوده شود يا كم شود عمدا نماز باطل است و نماز نيست همين نحو اگر يك بدعتي در دين گذارده شود و لو مثل تكتّف در نماز يا تأمين پس از حمد يا ترك تسميه در سوره يا غسل بجاي مسح يا سجده بر غير ما يصح السجود عليه يا افطار قبل از مغرب و از اينکه قبيل ها بسيار است از دين خارج ميشود يا قبول ايمان از روي خوف يا طمع ايمان نيست يا رياء در عمل و عبادت که در كليه عبادات علاوه بر قربت خلوص هم شرط است و امروز در ميان جامعه ايمان بسيار كم است چه اندازه احكام الهيه تعطيل است حد زنا حد سرقت حد قتل عمدي و خطايي حد شرب تقسيم ميراث حد بلوغ و هزارهاي ديگر آنهم نه فقط از روي عصيان باشد بلكه از روي انكار است حتي ترك واجبات و فعل محرمات که واجب الهي را واجب نداند و حرام الهي را حرام نشمارد ايمان و دين خالص نيست «اينکه رشته سر دراز دارد» اكنون تا كجا كشيده شده و بعد از اينکه تا كجا كش پيدا كند حتي دارد اگر كسي از دنيا رفت با ايمان خالص ملائكه تعجب ميكنند که چه نحو ايمان خود را حفظ نموده.
وَ الَّذِينَ اتَّخَذُوا مِن دُونِهِ أَولِياءَ ما نَعبُدُهُم إِلّا لِيُقَرِّبُونا إِلَي اللّه‌ِ زُلفي إِنَّ اللّه‌َ يَحكُم‌ُ بَينَهُم فِي ما هُم فِيهِ يَختَلِفُون‌َ و كساني که گرفتند براي پرستش از غير خداوند متعال اوليائي و آلهه‌اي بعنوان اينكه ما پرستش نميكنيم اينها را مگر براي اينكه ما را نزديك كنند بسوي خدا قرب و منزلتي محققا خداوند حكم ميفرمايد بين آنها در آنچه آنها بودند در او اختلاف ميكردند توضيح كلام اينكه مشركين منكر خدا نبودند مثل طبيعيين لكن ميگفتند ما چون خدا را نديده‌ايم و در عبادت توجه لازم دارد ما اينکه اصنام و شمس و قمر و كواكب و ملك و جن و برخي از حيوانات مثل گاو و گوساله و شجر و حجر را مقرب درگاه الهي ميدانيم بآنها توجه ميكنيم تا آنها شفاعت كنند در پيشگاه احديت و ما قرب و منزلت پيدا كنيم نزد او ولي غافل از اينكه انسان در هر حالي مواجه
جلد 15 – صفحه 282
شيئي است لكن خداوند متعال که احاطه بجميع ممكنات دارد و از هر چيزي بانسان نزديك‌تر است که ميفرمايد وَ نَحن‌ُ أَقرَب‌ُ إِلَيه‌ِ مِن حَبل‌ِ الوَرِيدِ ق آيه 15 بهر طرفي توجه كند توجه بخدا است چنانچه ميفرمايد وَ لِلّه‌ِ المَشرِق‌ُ وَ المَغرِب‌ُ فَأَينَما تُوَلُّوا فَثَم‌َّ وَجه‌ُ اللّه‌ِ بقره آيه 109 و فرق است بين قبله و بين پرستش قبله مسلمين كعبه معظمه قبلا بيت المقدس قبله ملائكه بيت المعمور لكن كعبه و بيت المقدس و بيت المعمور را نميپرستيدند پرستش مختص باو است و بس لذا ميفرمايد:
وَ الَّذِينَ اتَّخَذُوا مِن دُونِهِ أَولِياءَ و غير خدا را پرستش ميكنند.
ما نَعبُدُهُم إِلّا لِيُقَرِّبُونا إِلَي اللّه‌ِ زُلفي مقول قول مشركين است چه به زبان قال بگويند يا بزبان حال که ما عبادت اينها را نميكنيم مگر ما را به خدا نزديك كنند.
(سؤال) يك چوب و فلز چه قربي دارد که انسان را بخدا نزديك كند!
(جواب) اينکه مشركين اصنام خود را تخيّل ميكردند شبيه ملائكه و آنها را مقرب ميدانستند چنانچه اول دستگاه شيطان براي شرك اينکه بود که صورة انبياء را و مجسمه آنها را بپرستيد تا قرب بخدا پيدا كنيد.
(تنبيه) اينکه آيه شريفه و لو در عبده اصنام است لكن بتنقيح مناط كساني که توجه بغير انبياء و ائمه پيدا كردند و جعل خليفه كردند آنها هم در اينکه حكم شريك هستند که ميفرمايد:
إِنَّ اللّه‌َ يَحكُم‌ُ بَينَهُم فِي ما هُم فِيهِ يَختَلِفُون‌َ حكم الهي اينست إِنَّكُم وَ ما تَعبُدُون‌َ مِن دُونِ اللّه‌ِ حَصَب‌ُ جَهَنَّم‌َ أَنتُم لَها وارِدُون‌َ لَو كان‌َ هؤُلاءِ آلِهَةً ما- وَرَدُوها وَ كُلٌّ فِيها خالِدُون‌َ انبياء آيه 98 و 99.
إِنَّ اللّه‌َ لا يَهدِي مَن هُوَ كاذِبٌ كَفّارٌ محققا خداوند هدايت نميكند كسي را که دروغگو باشد و كافر باللّه و كفران نعمت او را بكند.
عدم هدايت نه براي كوتاهي در دعوت باشد بلكه براي عدم قابليت محل
جلد 15 – صفحه 283
است چون قلب سياه شد قساوت گرفته از قابليت افتاده لذا إِنَّ اللّه‌َ لا يَهدِي اينکه همه اسباب هدايت از اعطاء عقل و ارسال رسول و انزال قرآن و جعل احكام كافي بر هدايت او نيست نطفه پاك ببايد که شود قابل فيض و رنه هر سنگ و گلي لؤلؤ و مرجان نشود مَن هُوَ كاذِبٌ علي اللّه و رسوله و اوليائه.
كَفّارٌ كفران نعمتهاي الهي ميكنند چه نعمتي بالاتر از اينکه است که ميفرمايد لَقَد مَن‌َّ اللّه‌ُ عَلَي المُؤمِنِين‌َ إِذ بَعَث‌َ فِيهِم رَسُولًا مِن أَنفُسِهِم يَتلُوا عَلَيهِم آياتِه‌ِ وَ يُزَكِّيهِم وَ يُعَلِّمُهُم‌ُ الكِتاب‌َ وَ الحِكمَةَ وَ إِن كانُوا مِن قَبل‌ُ لَفِي ضَلال‌ٍ مُبِين‌ٍ آل عمران آيه 158 و مع ذلک منكر شوند و كفران كنند و تكذيب كنند.
برگزیده تفسیر نمونه
]
(آیه 3)- در این آیه بار دیگر روی مسأله «اخلاص» تأکید کرده، می‌گوید:
«آگاه باشید که دین خالص از آن خداست»! (أَلا لِلَّهِ الدِّینُ الْخالِصُ).
این عبارت تاب دو معنی دارد:
نخست این که: آنچه را خدا می‌پذیرد تنها دین خالص و تسلیم بی‌قید و شرط در برابر فرمان اوست.
دیگر این که: دین و آئین خالص را تنها از خدا باید گرفت، چرا که هر چه ساخته و پرداخته افکار انسانهاست نارساست، و آمیخته با خطا و اشتباه است.
این آیه در حقیقت بیان دلیل برای آیه قبل است، در آنجا می‌گوید: خدا را روی اخلاص عبادت کن، و در اینجا می‌افزاید: بدانید خدا تنها عمل خالص را می‌پذیرد.
سپس به ابطال منطق سست و واهی مشرکان که راه اخلاص را رها کرده و در بیراهه شرک سرگردان شده‌اند پرداخته، چنین می‌گوید: «و آنها که غیر خدا را اولیای خود قرار دادند و دلیلشان این بود که: اینها را نمی‌پرستیم مگر به خاطر این که ما را به خداوند نزدیک کنند، خداوند روز قیامت میان آنان در آنچه اختلاف داشتند داوری می‌کند» و آنجاست که فساد و تباهی اعمال و افکارشان بر همگان آشکار می‌شود (وَ الَّذِینَ اتَّخَذُوا مِنْ دُونِهِ أَوْلِیاءَ ما نَعْبُدُهُمْ إِلَّا لِیُقَرِّبُونا إِلَی اللَّهِ زُلْفی إِنَّ اللَّهَ یَحْکُمُ بَیْنَهُمْ فِی ما هُمْ فِیهِ یَخْتَلِفُونَ).
این آیه در حقیقت تهدیدی است قاطع برای مشرکان که در روز قیامت که روز بر طرف شدن اختلافات و آشکار شدن حقائق است در میان آنها داوری می‌کند، و آنان را به کیفر اعمالشان می‌رساند، علاوه بر این که در صحنه محشر در برابر همگان رسوا می‌شوند.
قرآن مجید مخصوصا روی این نکته تأکید می‌کند که انسان بدون هیچ
ج4، ص208
واسطه‌ای می‌تواند با خدای خود تماس گیرد.
نه او از ما دور است، و نه ما از او دوریم، تا نیازی به واسطه باشد، او از هر کس دیگر به ما نزدیکتر است، در همه جا حضور دارد، و در درون قلب ما جای اوست.
بنابر این پرستش واسطه‌ها- خواه فرشتگان و جن و مانند آنها باشند، و خواه پرستش بتهای سنگی و چوبی- یک عمل بی‌اساس و دروغین است، به علاوه کفران نعمتهای پروردگار محسوب می‌شود، چرا که بخشنده نعمت سزاوار پرستش است نه این موجودات بی‌جان یا سراپا نیاز.
لذا در پایان آیه می‌گوید: «خداوند آن کس را که دروغگو و کفران کننده است هرگز هدایت نمی‌کند» (إِنَّ اللَّهَ لا یَهْدِی مَنْ هُوَ کاذِبٌ کَفَّارٌ).
چرا که خود مقدمات بسته شدن درهای هدایت را فراهم ساخته است.
نکته های آیه
۱ – تنها خداوند، شایسته عبادت خالصانه و اطاعت بى چون و چرا است. (ألا للّه الدین الخالص) «الدین» مبتدا و مسندالیه و «للّه» خبر و مسند است. تقدیم مسند بر مسندالیه، مفید حصر و اختصاص است.
۲ – اختصاص داشتن عبادت خالصانه و اطاعت محض به خداوند، مستلزم طرد اطاعت دیگران و ترک شرک و ریا در عبادت است. (فاعبد اللّه مخلصًا له الدین . ألا للّه الدین الخالص) برداشت بالا به خاطر این نکته است که جمله «ألا للّه الدین الخالص» در مقام تعلیل براى امر به عبادت خالصانه (فاعبد اللّه مخلصاً له…) است; یعنى، به این دلیل باید خدا را خالصانه عبادت کرد که چون عبادت خالصانه اختصاص به او دارد.
۳ – لزوم اخلاص در عبادت (للّه الدین الخالص)
۴ – اطاعت از غیر خدا و عبادت غیر او، شرک و ممنوع است. (ألا للّه الدین الخالص)
۵ – مشرکان، معبودها را یار و یاور خود مى دانستند. (و الذین اتّخذوا من دونه أولیاء) «ولى» (مفرد «أولیاء») در لغت به سه معنا آمده است: محب، صدیق و نصیر (قاموس المحیط و مفردات راغب). در آیه شریفه – به قرینه جمله بعد (ما نعبدهم إلاّ لیقرّبونا إلى اللّه) در معناى سوم به کاررفته است.
۶ – تقرب به خداوند، هدف مشرکان از عبادت معبودهایشان (ما نعبدهم إلاّ لیقرّبونا إلى اللّه زلفى)
۷ – مشرکان، معبودهاى خود را وسیله تقرب به خدا مى دانستند. (ما نعبدهم إلاّ لیقرّبونا إلى اللّه زلفى)
۸ – مشرکان، تقرب به خدا را بدون واسطه، ممکن نمى دانستند. (ما نعبدهم إلاّ لیقرّبونا إلى اللّه زلفى)
۹ – تنها خداوند، ولى و یار و یاور حقیقى انسان است. (و الذین اتّخذوا من دونه أولیاء ما نعبدهم إلاّ لیقرّبونا إلى اللّه زلفى) محکوم شدن ولىّ و یاور گرفتن غیرخدا – که از جمله بعد استفاده مى شود (إنّ اللّه یحکم بینهم…) – بیانگر این است که تنها خدا ولىّ و یاور حقیقى است.
۱۰ – تنها عبادت خود خدا، وسیله تقرب به او است; نه عبادت غیر او. (ما نعبدهم إلاّ لیقرّبونا إلى اللّه زلفى) محکوم شدن تقرب جستن به خدا از راه عبادت غیر او – که از جمله بعداستفاده مى شود (إنّ اللّه یحکم بینهم…) – بیانگر این است که که تنها با عبادت خودخدا، مى توان به او نزدیک شد و تقرب جست.
۱۱ – مشرکان، داراى معبودهاى متعدد (أولیاء ما نعبدهم)
۱۲ – برخى از معبودهاى مشرکان، از موجودات داراى شعوراند. (أولیاء ما نعبدهم) با توجه به آمدن ضمیر «هم» – که در مورد موجودات شعورمند به کار مى رود – برداشت یادشده قابل استفاده است.
۱۳ – خداجویى، امرى نهفته در دل هاى مشرکان (أولیاء ما نعبدهم إلاّ لیقرّبونا إلى اللّه زلفى) از این که مشرکان هدف از پرستش معبودهایشان را، تقرب به خدا دانسته اند، مى توان مطلب بالا را به دست آورد.
۱۴ – تقرب به خداوند، فلسفه عبادت و اطاعت او است. (أولیاء ما نعبدهم إلاّ لیقرّبونا إلى اللّه زلفى) برداشت یاد شده با توجه به این نکته تردیدناپذیر است که محکوم شدن کافران، به خاطر تقرب آنان به خدا از راه عبادت غیر او (همچون بت ها) است; نه به دلیل اصل تقرب. بنابراین اصل تقرب به خدا در عبادت کردن نه تنها مورد انتقاد نیست; بلکه تأیید نیز مى شود.
۱۵ – شرک و عبادت ناخالص خداوند، امرى محکوم و مورد مؤاخذه الهى (أولیاء ما نعبدهم إلاّ لیقرّبونا إلى اللّه زلفى إنّ اللّه یحکم بینهم فى ما هم فیه یختلفون)
۱۶ – خداوند، به اختلافات میان مشرکان و مؤمنان در روز رستاخیز، داورى خواهد کرد. (إنّ اللّه یحکم بینهم فى ما هم فیه یختلفون) بیشتر مفسران بر این دیدگاه اند که مرجع ضمیر «هم»، دو گروه مؤمنان و مشرکان است.
۱۷ – قیامت، روز پایان و فیصله یافتن اختلافات فکرى و عقیدتى بشر (إنّ اللّه یحکم بینهم فى ما هم فیه یختلفون)
۱۸ – تهدید شدن مشرکان، به عذاب و کیفر از جانب خداوند (و الذین اتّخذوا من دونه أولیاء … إنّ اللّه یحکم بینهم فى ما هم فیه یختلفون)
۱۹ – مشرکان، از هدایت الهى محروم اند. (و الذین اتّخذوا من دونه أولیاء … إنّ اللّه لایهدى من هو کذب کفّار)
۲۰ – مشرکان، مردمى دروغ پرداز و ناسپاس (و الذین اتّخذوا من دونه أولیاء … إنّ اللّه لایهدى من هو کذب کفّار)
۲۱ – دروغ پردازى و ناسپاسى، باعث محرومیت از هدایت الهى (إنّ اللّه لایهدى من هو کذب کفّار)
۲۲ – شرک به خدا و اطاعت از غیر او، کفران نعمت خدا و ناسپاسى او است. (و الذین اتّخذوا من دونه أولیاء … إنّ اللّه لایهدى من هو کذب کفّار)
۲۳ – تقرب آفرین بودن عبادت معبودها (بت و…) عقیده اى است دروغین. (و الذین اتّخذوا من دونه أولیاء ما نعبدهم إلاّ لیقرّبونا إلى اللّه زلفى … إنّ اللّه لایهدى من هو کذب کفّار)
تفسیر روایی اهل بیت درباره آیه
أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- إِنَّ مِنَّا دَعْوَهًًْ خَالِصَهًًْ یُظْهِرُ اللَّهُ بِهَا حُجَّتَهُ الْبَالِغَهًَْ وَ یُتِمُّ بِهَا نِعَمَهُ السَّابِغَهًَْ وَ یُعْطِی بِهَا الْکَرَامَهًَْ الْفَاضِلَهًَْ مَنِ اسْتَمْسَکَ بِهَا أَخَذَ بِحِکْمَهًٍْ مِنْهَا آتَاکُمُ اللَّهُ رَحْمَتَه..فَلَا یَقْبَلُ اللَّهُ یَوْمَئِذٍ إِلَّا دِینَهُ الْحَقَّ أَلا لِلَّهِ الدِّینُ الْخالِصُ فَیَوْمَئِذٍ تَأْوِیلُ هَذِهِ الْآیَهًْ.
امام علی (علیه السلام)- [مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف)] آن فراخوان خالص به سوی خدا، از ما است که خداوند به واسطه‌ی او حجّت و دلیل قطعی خود را آشکار خواهد کرد و نعمت واسعه‌ی خود را کامل خواهد کرد لطف و کرامت سرشارش را به او عطا می‌کند؛ هرکس به او چنگ زند [و از آن تبعیّت کند] حکمت خدا را گرفته که خداوند از سر رحمت خود به او بخشیده خداوند در آن روز غیر از دین حق را نمی‌پذیرد و دین خالص، از آن خداست و در آن روز (روز ظهور امام زمان (عجل الله تعالی فرجه الشریف)) است که این آیه تأویل خواهد شد.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۳، ص۱۷۶
آنها که غیر خدا را اولیای خود قرار دادند و دلیلشان این بود که: «اینها را نمی‌پرستیم مگر به خاطر اینکه ما را به خداوند نزدیک کنند»
الصّادق (علیه السلام)- قَوْلُهُ ما نَعْبُدُهُمْ إِلَّا لِیُقَرِّبُونا إِلَی اللهِ زُلْفی وَ ذَلِکَ أَنَّ قُرَیْشاً قَالَتْ إِنَّمَا نَعْبُدُ الْأَصْنَامَ لِیُقَرِّبُونَا إِلَی اللَّهِ زُلْفَی فَإِنَّا لَا نَقْدِرُ أَنْ نَعْبُدَ اللَّهَ حَقَّ عِبَادَتِهِ فَحَکَی اللَّهُ قَوْلَهُمْ عَلَی لَفْظِ الْخَبَرِ وَ مَعْنَاهُ حِکَایَهًٌْ عَنْهُم.
امام صادق (علیه السلام)- جریان آیه: مَا نَعْبُدُهُمْ إِلاَّ لِیُقَرِّبُونا إِلَی اللهِ زُلْفی چنین است که قریش می‌گفتند: «ما این بتها را می‌پرستیم تا ما را به خدا نزدیک کنند، زیرا ما نمی‌توانیم خدا را چنانچه شایسته است عبادت کنیم». خداوند به‌صورت جمله‌ی خبری سخن آنها را نقل می‌کند ولی در اصل، سخن آنها را حکایت می‌کند.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۳، ص۱۷۶
أمیرالمؤمنین (علیه السلام)- إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی أَنْزَلَ الْقُرْآنَ عَلَی سَبْعَهًِْ أَقْسَامٍ کُلٌّ مِنْهَا.. وَ مِنْهُ مَا لَفْظُهُ عَلَی الْخَبَرِ وَ مَعْنَاهُ حِکَایَهًٌْ عَنْ قَوْمٍ آخَر وَ أَمَّا مَا جَاءَ فِی الْقُرْآنِ عَلَی لَفْظِ الْخَبَرِ وَ مَعْنَاهُ الْحِکَایَهًُْ فَمِنْ ذَلِکَ قَوْلُهُ عزّوجلّ … ما نَعْبُدُهُمْ إِلَّا لِیُقَرِّبُونا إِلَی اللهِ زُلْفی فَلَفْظُ هَذَا خَبَرٌ وَ مَعْنَاهُ حِکَایَهًٌْ وَ مِثْلُهُ کَثِیر.
امام علی (علیه السلام)- خداوند تبارک‌وتعالی قرآن را بر هفت قسمت نازل کرد … از جمله‌ی آن، قسمتی است که لفظش به‌صورت خبری است و معنایش حکایتی است از [زبان] قوم دیگری و از جمله‌ی آیاتی که در قرآن، لفظش خبری و معنایش حکایت است، این کلام خداوند عزّوجلّ است: … ما نَعْبُدُهُمْ إِلَّا لِیُقَرِّبُونا إِلَی اللهِ زُلْفی که لفظ این آیه خبری است و معنایش حکایت است و مثل این آیه، زیاد است.
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۳، ص۱۷۶
بحارالأنوار، ج۹۰، ص۳۷
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- عَنْ أَمِیرِ‌الْمُؤْمِنِین (علیه السلام) … أَقْبَلَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله) عَلَی مُشْرِکِی الْعَرَبِ فَقَالَ: وَ أَنْتُمْ فَلِمَ عَبَدْتُمُ الْأَصْنَامَ مِنْ دُونِ اللَّهِ؟ فَقَالُوا: نَتَقَرَّبُ بِذَلِکَ إِلَی اللَّهِ تَعَالَی. فَقَالَ لَهُمْ: أَ وَ هِیَ سَامِعَهًٌْ مُطِیعَهًٌْ لِرَبِّهَا عَابِدَهًٌْ لَهُ حَتَّی تَتَقَرَّبُوا بِتَعْظِیمِهَا إِلَی اللَّهِ؟ قَالُوا: لَا. قَالَ: فَأَنْتُمُ الَّذِینَ نَحَتُّمُوهَا بِأَیْدِیکُمْ؟ قَالُوا: نَعَمْ. قَالَ: فَلَأَنْ تَعْبُدَکُمْ هِیَ لَوْ کَانَ یَجُوزُ مِنْهَا الْعِبَادَهًُْ أَحْرَی مِنْ أَنْ تَعْبُدُوهَا إِذَا لَمْ یَکُنْ أَمَرَکُمْ بِتَعْظِیمِهَا مَنْ هُوَ الْعَارِفُ بِمَصَالِحِکُمْ وَ عَوَاقِبِکُمْ وَ الْحَکِیمُ فِیمَا یُکَلِّفُکُم.
پیامبر (صلی الله علیه و آله)- امام علی (علیه السلام) فرمود: … پیامبر (صلی الله علیه و آله) رو به‌جانب مشرکین عرب نمود فرمود: «شما چرا به پرستش بتها در مقابل خدای یکتا اشتغال ورزیده‌اید»؟ گفتند: «ما با پرستش آنها به خدا نزدیک می‌شویم». فرمود: «آیا بتها شنوایند و مطیع پروردگار خود هستند و او را می‌پرستند تا با پرستش آنها، مقرّب درگاه خدا شوید»؟ گفتند: «نه». فرمود: «شما با دست خود آنها را تراشیده‌اید! اگر آن بتها می‌توانستند عبادت کنند باید آنها شما را می‌پرستیدند نه شما آنها را بپرستید! درصورتی‌که خدای عالم به مصالح و عواقب امور شما، و حکیم و دانا در امر و نهی به شما دستوری در مورد عبادت آنها نداده است».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۳، ص۱۷۶
الإحتجاج، ج۱، ص۲۶
الرّسول (صلی الله علیه و آله)- إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی یَأْتِی یَوْمَ الْقِیَامَهًِْ بِکُلِ شَیْءٍ یُعْبَدُ مِنْ دُونِهِ مِنْ شَمْسٍ أَوْ قَمَرٍ أَوْ غَیْرِ ذَلِکَ ثُمَّ یَسْأَلُ کُلَّ إِنْسَانٍ عَمَّا کَانَ یَعْبُدُ فَیَقُولُ کُلُّ مَنْ عَبَدَ غَیْرَهُ رَبَّنَا إِنَّا کُنَّا نَعْبُدُهَا لِتُقَرِّبَنَا إِلَیْکَ زُلْفَی قَالَ فَیَقُولُ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی لِلْمَلَائِکَهًِْ اذْهَبُوا بِهِمْ وَ بِمَا کَانُوا یَعْبُدُونَ إِلَی النَّارِ مَا خَلَا مَنِ اسْتَثْنَیْتُ فَإِنَ أُولئِکَ عَنْها مُبْعَدُون.
پیامبر (صلی الله علیه و آله)- خداوند تبارک‌وتعالی در روز قیامت همه‌ی چیزهایی که به‌جای او پرستیده شده است، از جمله خورشید و ماه و دیگر چیزها را می‌آورد؛ سپس از هر انسانی درباره‌ی آنچه که می‌پرستیده سؤال می‌کند، و کسانی که جز او را پرستیده‌اند می‌گویند: «پروردگارا! ما آن را می‌پرستیدیم تا هرچه بیشتر ما را به تو نزدیک گرداند». پس خداوند تبارک‌وتعالی به فرشتگان می‌فرماید: «اینان را به همراه آنچه می‌پرستیده‌اند، به‌سوی دوزخ ببرید، به جز کسانی که من ایشان را استثناء کرده‌ام؛ چرا که آنها از دوزخ به دور خواهند بود».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۳، ص۱۷۸
بحارالأنوار، ج۷، ص۷۸/ نورالثقلین/ البرهان؛ «ادعوهم» بدل «اذهبوا»
الصّادق (علیه السلام)- إِنَّ اللَّهَ أَمَرَ إِبْرَاهِیمَ (علیه السلام) أَنْ یُنْزِلَ إِسْمَاعِیلَ (علیه السلام) بِمَکَّهًَْ فَفَعَلَ {فَ} قالَ إِبْراهِیمُ رَبِّ اجْعَلْ هَذَا الْبَلَدَ آمِناً وَ اجْنُبْنِی وَ بَنِیَّ أَنْ نَعْبُدَ الْأَصْنامَ فَلَمْ یَعْبُدْ أَحَدٌ مِنْ وُلْدِ إِسْمَاعِیلَ (علیه السلام) صَنَماً قَطُّ وَ لَکِنَّ الْعَرَبَ عَبَدَهًُْ الْأَصْنَامِ وَ قَالَتْ بَنُو إِسْمَاعِیلَ: هؤُلاءِ شُفَعاؤُنا عِنْدَ اللهِ فَکَفَرَتْ وَ لَمْ تَعْبُدِ الْأَصْنَامَ.
امام صادق (علیه السلام)- خداوند به ابراهیم (علیه السلام) فرمان داد تا اسماعیل (علیه السلام) را به مکّه ببرد و او چنین کرد، سپس ابراهیم (علیه السلام) عرض کرد: پروردگارا! این شهر را ایمن گردان و مرا و فرزندانم را از پرستیدن بتان دور دار. (ابراهیم/۳۵) بنابراین هیچ‌یک از فرزندان اسماعیل (علیه السلام) هیچ‌گاه بتی را نپرستیدند، امّا [سایر] عرب‌ها بت‌پرستی کردند. فرزندان اسماعیل (علیه السلام) [هم که بتها را می‌پرستیدند] می‌گفتند: «اینان نزد خدا شفیع ما هستند» و با گفتن این جملات کفر ورزیدند، امّا بت‌پرستی نکردند».
تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۱۳، ص۱۷۸
معرفی بیشتر سوره زمر
جمع زمره است به معنى دسته، جماعت، فوج [1]
مفهوم کلی سوره
خداباورى ؛
دادگاه عدل الهى در رستاخيز؛
تأثير نيرومند قرآن بر قلب انسان ؛
اسامی سوره
علت نام‌گذاری
«سوره زمر»؛ سبب نام‌گذارى اين سوره به «زمر» (فوج و گروه) تكرار اين واژه در آيات هفتادویک و هفتادوسه است .
«سوره غرف»؛ از آن رو «غُرَف» (اتاق و كاخ) ناميده شده كه اين واژه در آيۀ بیستم اين سوره تكرار شده است.[4]
تعداد آیات
سوره زمر هفتادوپنج آیه دارد.[5]
تعداد کلمات
سوره زمر هزاروصدوهفتاد ودو کلمه دارد.[6] (لازم به ذکر است اقوال در تعداد کلمات سوره های قرآن مختلف است)
تعداد حروف
سوره زمر چهارهزارونهصدوهشت حرف دارد.[7] (لازم به ذکر است اقوال در تعداد حروف سوره های قرآن مختلف است)
اهداف و آموزه ها
هدف هاى اساسى سوره زمر عبارت اند از:
1. دعوت به توحيد؛
2. يادآورى رستاخيز و خصوصيات آن.[8]
محتوا و موضوعات
سوره زمر از چند بخش مهم تشكيل يافته است:
چيزى كه بيش از همه در سراسر اين سوره منعكس است مسالۀ دعوت به توحيد خالص مى باشد، توصيه در تمام ابعاد و شاخه هايش، توحيد خالقيت، توحيد ربوبيت، و توحيد عبادت، مخصوصا روى مسالۀ اخلاص در عبادت و بندگى خدا بارها در آيات مختلف اين سوره تكيه شده است، و تعبيراتش در اين زمينه آن چنان مؤثر است كه قلب انسان را به سوى اخلاص مى كشاند و جذب مى كند؛
مسالۀ مهم ديگرى كه در مقاطع مختلف اين سوره و تقريبا از آغاز تا انجام آن مورد توجه است مساله معاد و دادگاه بزرگ عدالت خدا است، مساله ثواب و جزا، غرفه هاى بهشتى، و سايبانهاى آتشين دوزخى، مساله ترس و وحشت روز قيامت، و آشكار شدن نتايج اعمال، و ظاهر شدن خود آنها در آن صحنه بزرگ مساله سياه شدن صورت دروغگويان و كسانى كه بر خدا افترا بستند، رانده شدن كافران به سوى جهنم، ملامت و سرزنش فرشتگان عذاب نسبت به آنها، و دعوت بهشتيان به سوى بهشت و تبريك و تهنيت فرشتگان رحمت به آنها! اين مسائل كه بر محور معاد دور مى زند آن چنان با مسائل توحيدى آميخته است كه گويى تار و پود يك پارچه را تشكيل مى دهد؛
بخش ديگرى از اين سوره كه تنها قسمت كوتاهى از آن را اشغال مى كند اهميت قرآن مجيد است، ولى اين بخش كوتاه ترسيم جالبى از قرآن و تاثير نيرومند آن در قلوب و جانها در بر دارد؛
بخش ديگرى كه آن هم نسبتا كوتاه است بيان سرنوشت اقوام پيشين و مجازات دردناك الهى نسبت به تكذيب كنندگان آيات حق مى باشد؛
و بالآخره بخشى از اين سوره نيز پيرامون مسالۀ توبه و باز بودن درهاى بازگشت به سوى خداست، و مؤثرترين آيات توبه و رحمت در اين بخش بيان شده كه شايد در قرآن آيه اى نويدبخش تر از آن در اين زمينه نباشد.[9]
فضائل، خواص و ثواب قرائت
ابى‌بن‌كعب از پيامبر خدا صلی‌الله‌عليه‌وآله نقل كرده كه فرمود: «هر كه سوره زمر را بحواند خداوند اميد او را قطع نكرده و ثواب ترسندگان را كه از خداوند مى ترسند به او مى بخشد».
هارون‌بن‌خارجه از امام صادق عليه‌السلام نقل كرده كه فرمود: «هر كه سوره زمر را بخواند خدا شرافت دنيا و آخرت را به او مى بخشد و او را بدون مال و فاميل عزيز مى گرداند تا هر كه او را ببيند شكوهش به وى نموده شده، و جسدش بر آتش حرام گردد و براى او هزار شهر در بهشت ساخته شود كه در هر شهرى هزار كاخ بوده و در هر كاخى صد حوريه مى باشد و علاوه براى او دو چشمه جارى و دو چشمه جوشان و دو بوستان خرم و حوريان پرده‌نشين در خيمه ها مى باشد.[10]
محل نزول
همه آيات سوره زمر طبق گفته «مجاهد و قتاده و حسن» مكى مى باشد. و برخى گفته اند: سه آيه اين سوره در مدينه نازل شده كه درباره «وحشى» قاتل «حمزه» و از اول آيه (قُلْ يا عِبادِيَ) تا آخر آيه سوم مى باشد .[11]
زمان نزول
سوره زمر در دوران اخير زندگى مسلمانان در مكه، يعنى پس از معراج و قبل از هجرت فرود آمده است.[12]
فضای نزول
مشركان از آن حضرت خواسته اند از دعوت خود دست بردارد و متعرض خدايان آنها نشود و او را از غضب خدايان خود ترسانده اند و نيز او را به عبادت آنها خوانده اند، اين جريان سبب نزول سوره زمر با آن لحن موكد گرديده است.
علاوه بر اين سوره مباركۀ زمر مسئله توحيد و يگانگى خدا و نفوذ قدرت او را در اراده كائنات در حدّ اعلى از راه عقل و وحى آسمانى بيان مى كند و از آنها نتيجه مى گيرد كه خلقت و تدبير كائنات در دست خداست، عبادت و اطاعت خاص اوست و نيز مسئله معاد را مطرح كرده و در آخر مى فرمايد: متّقيان گروه گروه به بهشت و كفّار فوج فوج رهسپار آتش خواهند شد.
راه زندگى آن نيست كه انسان در دفع مضرات و جلب منافع به مجسمه ها و مخلوق روى آورد و زندگى خويش را با رسومات از خود ساخته به آخر رساند و گرنه خلقت او عاطل و باطل خواهد بود، خدا از خلقت او غرضى دارد، رسيدن به آن هدف و غرض، در اطاعت و زندگى از نظر خداست.[13]
ترتیب در مصحف
سوره زمر در چينش كنونى قرآن سى‌ونهمين سوره به شمار می آید.[14]
ترتیب بر اساس نزول
سوره زمر پنجاه‌ونهمين سوره در ترتيب نزول است و بعد از سوره سبأ نازل شده است.[15] (لازم به ذکر است اقوال در ترتیب نزول سوره های قرآن مختلف است)
ارتباط با سوره قبلی
خداوند متعال سوره ص را با ذکر قرآن و اهمیت آن به پایان رسانیده است و سوره زمر را هم با مطالبی در مورد قرآن آغاز می کند.
ویژگی
سوره زمر از سور مثانی می باشد مثانی سوره هایی هستند که بعد از سور مئین قرار گرفته اند و زیر صد آیه دارند مانند اینکه سور مئین مبادی باشند و توالی آن مثانی آن فرض شده اند.[16]
سوره های مثانی عبارتند از: احزاب و حجّ و قصص و نمل و نور و انفال و مریم و عنکبوت و روم و یس و فرقان و حجر و رعد و سبأ و فاطر و إبراهیم و ص و محمد و لقمان و زمر.[17]
روايتى است كه از رسول خدا صلی الله علیه و آله نقل شده كه فرمود: خداوند هفت سوره طوال را به جاى تورات و سوره هاى مئين را به جاى انجيل و سوره هاى مثانى را به جاى زبور به من داد، و پروردگارم مرا با دادن سوره هاى مفصّل فزونى بخشيد.[18]
آیۀ مشهور باز بودن راه توبه برای همگان « قُلْ يا عِبادِيَ الَّذينَ أَسْرَفُوا عَلى أَنْفُسِهِم …» (آیه پنجاه و سوم) در این سوره است.
[9]تفسير نمونه، ج 19، ص 360-359
[10]ترجمه تفسير مجمع‌البيان، ج 21، ص 138
[12]تفسير قرآن مهر، ج 18، ص 23
[13]تفسير احسن‌الحديث، ج 9، ص 259-258
[14]تفسير قرآن مهر، ج 18، ص 23
[15]التمهيد في علوم القرآن، ج 1، ص 136
[16]زاد المسير فى علم التفسير، ج 4، ص 141
